NEY AİLESİ

   Neyler boy ve çaplarına göre çeşitli akort düzenlerinde olurlar. Bu ayrı akortları belirtmek içinde her birine ayrı adlar verilmiştir. Neyler ‘’Ana neyler , Mabeyn(ara) neyler, Nısfiyeler olmak üzere üçe ayrılır.

   Ney’de akort pestleştikçe yani her kalın sese doğru gidildikçe sazın boyu uzadığından kullanılması güçleşir; bu güçlüğü önlemek amacıyla , daha pest akortlu ney yerine yarı uzunlukta ve bir oktav daha tiz ses çıkaran neyler yapılmıştır. Bunlara yarım ney anlamında ‘’Nısfiye ‘’denir. Ayrıca birbirlerinden yarım ses farklı akort da neylerde yapılmıştır ki bunlara da ‘’ Mabeyn’’ denir.

   Büyükten Küçüğe  Doğru Ney Çeşitlerinin Oktav İçindeki Sıralamaları

Ana Neyler

1.           Bolahenk (RE )

2.           Davut ( DO )

3.           Şah ( Sİ )

4.           Mansur (LA )

5.           Kız Ney (SOL )

6.           Yıldız (FA )

7.           Süpürde (Mİ)

Nısfiye Neyler

1.           Bolahenk Nısfiye ( RE )

2.           Davut Nısfiye ( DO )

3.           Şah Nısfiye ( Sİ )

4.           Mansur Nısfiye ( LA )

5.           Kız Ney Nısfiye (SOL )

6.           Yıldız Nısfiye ( FA )

7.           Süpürde Nıfsiye (     Mİ )

Mabeyn Neyler

1.           Bolahenk Mabeyn (RE #)

2.           Davut Mabeyn (DO #)       

3.           Mansur Mabeyn (LA # )

4.           Kız Ney Mabeyn (SOL # )

5.           Müstahzen Mabeyn  (Yıldız ) (FA # )

Ara Nısfiye Neyler

1.           Bolahenk  Mabeyn Nısfiye (RE # )

2.           Davut Mabeyn Nısfiye (DO # )

3.           Mansur Mabeyn Nısfiye ( LA # )

4.           Kız Ney Mabeyn Nısfiye ( SOL # )

5.           Müstahzen Mabeyn ( Yıldız ) Nısfiye (FA # )

AÇKI

   Ney açkısına öncelikle doğru malzeme ile başlamak gerekir .Ney  bilindiği gibi kargı ya da kamış dediğimiz malzemelerden yapılır. Ney’e en uygun özellikler taşıyan Türkiyenin muhtelif bölgelerinden temin edilir.

   Kargı kesimini uygun zamanda yapmak , neyden iyi sonuç almak için dikkat edilmesi gereken önemli bir husustur.Kargı kesimi için ise en uygun zaman Ocak ve Şubat aylarıdır. Bu ayları beklemeden yapılan kesimlerde bir takım problemler yaşanabilir.

   Kesimi yapılmış kargıların hangi akortta ney çıkacağına dair ölçümü yapılı ve her iki ucundan da birer miktar pay bırakılarak fazlalıklar alınır. Daha sonra kargının kök kısmı aşağıya gelecek şekilde asılır. Bu işlem ile kargıların doğal bir şekilde kuruması temin edilir. Kargıların kuruma süresi en az 1,5-2 yıl olmalı. Daha uzun bekletmek daha faydalı olur.

   Yeterli miktarda kurumuş olan  kargıların kabukları ve budakları temizlenir.Bu esnada kargının minesini zedelememeye dikkat etmek gerekir. Kargılardaki eğriliği gidermek için doğrultma işlemi yapılır. Bu işleme her açkıcı farklı yöntemler kullanarak  yapabilir. ( ısıtma, presleme, v.b….)

   Doğrultulmuş kargılar yine her açkıcının kendince uyguladığı bir yöntemle hassas bir şekilde ölçülerek  her iki ucundan kesilir.

   Uygun törpülerle kargının içi delinerek boşaltılır. Bu arada ses kutusu  dediğimiz 1.boğumun delik çapı daha küçük olmalıdır. Ses kutusundaki deliğin çapı ile iç açkının orantısını iyi kurmak gerekir. Aksi halde neyin en kalın ve en ince seslerini elde etmede sıkıntılar yaşanabilir.

   İç açkıdan sonra daha önceden işaretlediğimiz perdelerin delinmesine geçilir.Perde deliklerinin çapları yine açkı ile orantı kurularak ayarlanmalıdır. Perde deliklerinin boğumlara dağılımı şu şekilde olmalıdır; Alttan 2. Boğuma  Dügah ve Kürdi ,3. Boğuma Segâh ve Çârgah, 4. Boğuma Hicaz ve Neva, 5. Boğuma da Aşiran deliği olmak üzere toplam 7 delik açılır. Delikleri, ihtiyaca göre aşağı ve ya yukarı kaydırarak açmak seslerin doğru elde edilmesi için gereklidir.

   Kargı çok hassas bir malzemedir. En küçük darbelerde bile hemen kırılabilir, çatlayabilir. Bu nedenle neyin her iki ucuna da parazvane dediğimiz metal blezikler takılır.

   Neyin üflenen kısmına başpare dediğimiz ağızlık takılır.  Başpare değişik malzemelerden yapılabilir. (Manda boynuzu, delrin ,ağaç ,v.b….)Başparenin de kendi içinde bir orantısı vardır. Başparenin formu ve ölçüleri ile ilgili bilgiler için başpare bölümüne bakınız.

   Açkı esnasında neyin içinde oluşan tozlar ve talaşlar bir fırça ile temizlenir.  Bu işlem yapılırken ses kutusunun  deliğini zedelememeye dikkat edilmelidir.

   En son olarak ney susam ya da fındık yağı ile yağlanır.

BAKIM

   Neyin düzenli olarak yağlanması gerekir.  2-3 ayda bir yağlamak uygundur. Neyde sesler iyice açılıp oturduktan sonra  yağlamayı azaltmak ve  kesmek gerekir. Neyde seslerin iyice açılması tabiidirki  icra yoğunluğuna göre değişiklik arz eder. Ney yağlama sıklığı iklime ve kargının yapısına göre değişiklik gösterebilir.Ney, üfledikten hemen sonra içi nemliyken yağlanmamalıdır.

   Neyin Yağlanması:

a)          Plastik bir borunun bir ucu tıpa ve ya benzeri  bir madde ile yağı sızdırmayacak bir şekilde kapatılır. İçine yeterli miktarda yağ doldurulur.Daha sonra neyin başparesi çıkarılarak yağın içine batırılır.Yağın içinde 5-10 dakika kadar bekletmek yeterlidir. Daha sonra yağdan çıkarılarak neyin içerisindeki yağın iyice süzülmesi  beklenmeli; neyin içindeki yağ süzüldükten sonra kalan yağı çekmesi için düz bir zemine yatırılmalıdır.

b)          Neyin delikleri sterç ve ya benzeri bir malzeme ile kapatılarak bir kap üzerinde , içine yağ dökülür. Daha sonra süzme ve bekletme işlemleri yukarıda anlatığımız  gibi uygulanır.

c)           Bir kabın içine yağ konur ve neyin tüm delikleri parmaklarla kapatılır. Daha sonra neyin alt kısmı yağın içine batırılarak nefes yardımıyla yağ yukarı doğru çekilir. Daha sonra tekrar boşaltılır. Bu işlem birkaç defa tekrar edilir.

( Paslanmaz çelik malzemeden tasarlayıp ürettiğimiz yağlama kabı ile, daha pratik ve kolay yağlama yapabilirsiniz.)

   Artan yağları daha sonraki yağlamalarda tekrar tekrar kullanabilirsiniz.

   Yağlama için kullanabileceğimiz yağ çeşitleri susam ya da fındık yağıdır. (Tercihen susam yağı)

   Ağır kokusunu atması bakımından yağın içine birkaç damla gül kokusu atılabilir.

   Ney üflendikçe özellikle  ses kutusu olan 1. Boğumu içerisinde tabaka oluşur ve ses kutusunu delik çapı gittikçe daralır. Böyle bir durumda ses zayıflar. Sesi elde etmek zorlaşır ve akortta pestleşme meydana gelir. Bunu gidermek için bazıları oluşan bu tabakayı sert bir madde ile kazıyarak gidermeye çalışıyorlar ki bu işlem son derece yanlıştır.Böyle bir uygulama neyde zedelenmelere ve akordun bozulmasına yol açabilir. En sağlılklı yöntem şudur:

   Bir bardağın içerisine sıcak su konur.Neyin başparesi çıkarıldıktan sonra 1. Boğum bölümü bu  suyun içerisinde 10-15 dakika kadar bekletilir. Daha sonra ney sudan çıkarılır ve içerisinde parça bırakmayacak türden bir bez parçası ile ses kutusu temizlenir. Bu işlemi yaparken ses kutusundaki boğum deliğinin zedelenmemesine özen gösterilir. Bu işlemden sonra neyin üflenen kısmı aşağıda kalacak şekilde tutulur ve içine soğuk su dökülerek temizlenir.

  Neyin içini sıcak su ya da kimyevi maddeler içeren sıvılarla temizlemek doğru değildir. Böyle bir yöntem neyin içindeki dokuyu zedeleyebilir. Neyin eğilmesine sebep olabilir. Sık olmamak kaydıyla soğuk su dökerek temizlemek daha sağlıklı olur ki bunu da ihtiyaç olmadıkça yapmamak gerekir.

KORUMA

   Neyin muhafaza edildiği yer birçok açıdan önemlidir. Eğer masa sehpa gibi şeylerin üzerinde muhafaza ediliyorsa  bu durumda başparenin boşlukta olacak şekilde kalması gerekir.Başpare de masanın üzerine gelir ise bir müddet sonra eğilmeler olabilir.

   Neyi muhafaza ettiğimiz mekân nemli olmamalı ve hava dolaşımının olmasına dikkat edilmelidir.

   Neyi çanta ,kılıf, vb. içerisinde bekletmemeli ,bunlar sadece taşımak için kullanılmalıdır. Neyin hava almayacak şekilde kapalı ortamda tutulması küflenmesine sebep olur bu da ömrünü azaltır.

   Neyi kanepe ,sandalye, koltuk gibi oturulan yerlere ne sebeple olursa olsun kesinlikle bırakmamalı.

   Neyi pencere önünde güneşi direkt görecek şekilde muhafaza etmemeli.

   Neyin üst ve alt kısmındaki metal aksamlar olan parazvaneler özellikle sıcak havalarda,genleşmeden dolayı bollaşabilir.Bu da neyin çatlamasına neden olabilir. Özellikle başparenin olduğu kısım başparenin de sıkıştırması sebebiyle daha çabuk çatlayabilir.Bu nedenle parazvaneyi daha sıkı olanı ile değiştirmeli ;eğer böyle bir imkân yok ise parazvanenin altındaki boşluğu bant ve ya benzeri şeylerle alabiliriz.